Türk Erkeklerinde Küpe Takma Adeti

Kıpçaklar'da Küpe
Erkeklerde küpe takma adetinde asıl önemli bulgu, Kıpçaklar’da baş gösteriyor. Murad Adji'nin Türklerin ve Bozkırın Eski Tarihi kitabından aktaralım:

Kıpçak töresinde bilgece kanunlar koyulmuş. Ülke, evladı için yaşardı. Onların için kaygının en büyüğü gösterilirdi. Daha sonrasında atasına sahip çıkabilmesi için çocuğu koruyabildiği en üst düzeyde koruyup dirayetli tutmaya çalışırdı.

Ailede küçük oğul baba evinde kalıp atasına, anasına yardım eder büyük oğul ise genelde orduda hizmet ederdi.

Herhangi bir sebeple ailede bir oğul olursa delikanlının kulağına bir küpe takılırdı. Askerde komutan küpeli askeri görünce onu tehlikeli görevlere vermezdi çünkü Türk töresi ona bu yetkiyi vermezdi. Soyu içerisinde sonuncu erkek olan kişi ise kulağında iki küpe taşırdı. Türk töresi, soyunu sürdürebilmesi için onu bilhassa korurdu.

Orduda herkesin hizmet etmesini zorunlu kılan zamanlarda erkekler için askerlik mecburi ve şerefli bir hizmetti ve askerliğini yapmamış erkeğe kız bile verilmezdi. Kız vermeyi bırakın, kızlar askerlik yapmamış erkeği var bile saymazlardı. Küpe, böylesine sert ve kesin törenin hüküm sürdüğü Türk topraklarında bir ailenin neslini sürdürebilme imkanını koruması açısından cengaverler için sadece toplumsal bir nişan görevi görmüştür.

Bazı farklı kaynaklara göre de Oğuzlarda takılan küpelerin askeri rütbeleri gösterdiğinden bahsedilir.

Prof. Dr. Faruk Sümer’in kıtabında ise Türk Erkeklerinde Küpe Takma Adeti ile ilgili bölüm de şöyledir:

“...Erkeklerin kulaklarına küpe takma âdeti yalnız Türklerde değil, eski İranlılarda ve İsraillilerde de mevcut idi. Fakat, bu milletlerde küpe bir esaret ...alâmeti şeklinde telâkki olunuyordu.

Buna mukabil bizim kaynaklar küpenin Türk hükümdarları ve beyleri tarafından takılmakta olduğunu haber veriyorlar ki, bu husus Türkler arasındaki bu âdetin böyle bir düşünce ile alâkalı olmadığını göstermektedir.

Oğuzlar’ın İslâmiyet’ten önceki hayatlarını destanî bir şekilde anlatan Dede Korkut kitabında Oğuz beylerinin altın küpeli olduklarından bahsolunuyor. Çin kaynaklarının verdikleri bir habere göre, Kırgız Türkleri de kulağa halka, yani küpe takarlardı.

Türkler İslâmiyet’i kabul edip bu camiaya dahil olduktan sonra birçokları gibi bu küpe an’anesini uzun bir zaman devam ettirmişlerdir.

 ...Osmanlı tarihçilerinden Müneccimbaşı Ahmed Dede’nin sözlerine göre, büyük cihangir Timur’un kulaklarında kıymetli inci küpeler vardı. Timur’un kurnaz ve  tehlikeli bir hasmı olan Karakoyunlu hükümdarı Kara Yusuf’un da altın küpeler taktığını biliyoruz.

 ...Kara Yusuf yalnız devrinin değil, belki bütün tarihin yetiştirdiği en cesur, en muharip insanlardan biridir.

...Vefatı, ordusunun perişan bir halde dağılmasına sebep oldu. O derece ki, cesedini teçhiz ve tekfin etmek kimsenin hatırına gelmemişti. Bunu fırsat bilen birtakım câhil ve âdi kimseler, naaşın bulunduğu otağa hücum ederek yağmalamışlar ve bu arada Yusuf’un kulaklarındaki altın küpeleri almak için bıçaklarını kullanmışlardı.

Buna benzer bir hâdise Fâtih ile Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan Bey arasında 1473’teki Otlukbeli muharebesinde olmuştu. Osmanlı tarihçisi Neşri’nin sözlerine göre, savaşı kazanan Fâtih, Akkoyunlu cesedleri ile dolu olan muharebe meydanını gezerken bir dervişin elinde bir bıçakla ölüler arasında dolaştığını görerek ne yaptığını sormuş; dervişin, ‘Türkmen ulularının kulaklarındaki küpeleri toplamakta olduğu’ cevabına gülümseyerek ‘İşine devam et’ demiş”.

Netten derlenmiştir.